SKKN Vận dụng sơ đồ tư duy giúp học sinh hệ thống hóa kiến thức cơ bản trong môn học Tếng Anh

ào trong quá trình học ở lớp hoặc việc dặn dò về nhà nếu các em thực hiện tốt, cho nên phần lớn thời gian đầu tiết học tôi dành cho việc luyện nói) tôi gọi 1 đại diện của một nhóm học sinh lên trước lớp, nhìn vào sơ đồ tư duy của nhóm mình đã thiết lập để thuyết trình. Sau đó tôi nhận xét và có thể ghi điểm miệng cho cá nhân em học sinh này.
Việc cô giáo phân công làm việc theo nhóm để có ý tưởng hay phong phú hơn, nhưng khi lên bảng thuyết trình cô giáo lại cho điểm cá nhân nhằm mục đích giúp các em có động lực và không đùn đẩy cho nhau khi được mời lên bảng.
Hoạt động 3: Sau khi có được sự góp ý của cô giáo trên lớp để sơ đồ của các em được hoàn thiện hơn (hoặc thảo luận của nhóm nếu thời gian cho phép), tôi yêu cầu các em mỗi cá nhân về nhà tự vẽ lại 1 sơ đồ tư duy riêng cho mình và cô sẽ gọi lên thuyết trình bất cứ lúc nào có thể.
Hoạt động 4: Lần này các em khiến tôi rất vui vì mỗi em đều có trong tay 1 sơ đò tư duy của mình kể cả những em yếu kém và tất nhiên vẫn có nhiều sơ đồ chưa đạt yêu cầu nhưng như thế cũng đã tốt rồi.
Qua các hoạt động trên, tôi rất vui rằng bước đầu tôi đã thành công trong việc dẫn dắt các em sử dụng sơ đồ tư duy để học tiếng Anh. Tuy nhiên hiệu quả trong tương lai như thế nào phần lớn còn phụ thuộc vào sự luyện tập và nỗ lực của các em nữa.
6. Cách sử dụng sơ đồ tư duy trong từng hoạt động của tiết dạy cụ thể:
a. Sử dụng sơ dồ tư duy để dạy và ôn tập từ vựng:
Từ vựng là một trong những loại ngữ liệu rất cần thiết để xây dựng thành ý, thành câu, thành bài văn hoàn chỉnh và như tôi đã nói ở các phần trên, trong chương trình sách giáo khoa môn tiếng Anh trung học cơ sở có rất nhiều từ vựng. Vậy làm sao để giúp học sinh trung học cơ sở tiếp thu và nhớ được khối lượng lớn từ vựng trong quá trình học mà không gây nhàm chán.
Ví dụ 1: UNIT 2: MY HOME, ở phần CLOSER LOOK 1 (English 6)
Qua sơ đồ tư duy này HS dễ dàng nhớ được các phòng trong một ngôi nhà và các thiết bị trong từng phòng.
Ví dụ 2: UNIT 3: MY FRIENDS. Giúp học sinh học và nhớ tính từ chỉ tính cách (ADJECTIVES FOR PERSONALITY) để miêu tả người thân, bạn bè tôi hướng đẫn các em vẽ 2 sơ đồ sau để chỉ trạng thái vui và buồn, miêu tả trạng thái vui, tôi hướng dẫn học sinh vẽ mặt cười:
Miêu tả trạng thái buồn, tôi hướng dẫn HS vẽ mặt buồn:
Cứ như thế chúng ta chịu khó hướng dẫn và bày vẽ thường xuyên để học sinh có thói quen học và ôn tập từ vựng bằng sơ đồ tư duy. Tôi hy vọng thói quen này sẽ giải đáp được điều phân vân trên.
b. Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy và ôn tập ngữ pháp, ngữ âm:
Khi học sinh đã có thói quen học và nhớ từ vựng được nhiều, thêm vào đó nếu các em nắm vững và vận dụng tốt các điểm ngữ pháp, thì việc học tiếng Anh của các em sẽ thuận lợi và hiệu quả hơn nhiều. Tôi tiến hành hướng dẫn học sinh lần lượt ôn tập bằng sơ đồ tư duy như sau:
Ví dụ: + Để chuẩn bị cho bài KT số 1(kiểm tra giữa kì 1- tiếng Anh 6), ngoài những kiến thức các em đã được luyện và ôn, tôi hướng đẫn các em vẽ 2 sơ đồ tư duy: VERB + NOUN và TENSES (Simple present, present continuous) ở tiết ôn tập:
+ Cũng như trên, bổ sung kiến thức chuẩn bị cho bài kiểm tra cuối kì, tôi hướng đẫn học sinh vẽ 2 sơ đồ: COMPARATIVE ADJECTIVES và SUPERLATIVE OF SHORT ADJECTIVES.
+ Phát âm chuẩn cũng là một trong những tiêu chí để học tốt môn tiếng Anh và giúp học sinh trong việc phát triển kĩ năng giao tiếp, nên tôi hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ: PRONUNCIATION, tổng hợp các âm học sinh đã gặp trước khi các em thi học kì.
+ Để chuẩn bị cho bài kiểm tra giữa kì 2, tôi giúp học sinh vẽ sơ đồ TENSES (Simple present, present continuous, simple past, present perfect). Vì thời gian trên lớp không nhiều nên tôi hướng dẫn các em chuẩn bị sẵn một sơ đồ tư duy về bốn thì trên ở nhà. Đến giờ ôn tập tôi cho các em hoạt động theo nhóm, các em khá / giỏi diễn giải cho các bạn trong nhóm hiểu. Sau đó tôi mời 1 học sinh giỏi nhất lớp lên bảng nhìn sơ đồ giải thích lại một lần nữa trước khi các em vận dụng vào bài tập trong sách giáo khoa.
+ Hai sơ đồ THREE Rs và CONDITIONAL SENTENCES (Type 1) được hướng dẫn vẽ để các em ôn tập chuẩn bị cho bài kiểm tra cuooiis kì 2:
Kết quả sau khi áp dụng giải pháp sáng kiến tại đơn vị:
Giải pháp Từ khi vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy và học đã tạo sự tích cực cho học sinh; giáo viên và học sinh làm việc nhiều hơn nhưng thấy thoải mái và hứng thú hơn. Kinh nghiệm cho thấy, để đưa sơ đồ tư duy ứng dụng vào quá trình dạy và học, học sinh có thể vẽ trên giấy, bìa, bảng phụ, sử dụng bút chì mầu, phấn, tẩy,... hoặc cũng có thể thiết kế trên powerpoint hay các phần mềm bản đồ tư duy. Với các trường có điều kiện cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin tốt có thể cài vào máy tính phần mềm cho cán bộ, giáo viên, học sinh sử dụng. Tuy nhiên, việc dùng giấy, bút chì, bút mầu, tẩy,... để vẽ sơ đồ tư duy có ưu điểm là giúp người lập sơ đồ tư duy dễ dàng phát triển ý tưởng và bổ sung ý tưởng qua đó phát huy tối đa tính sáng tạo của mỗi người, phát triển năng khiếu hội họa, sở thích của mỗi người, được tự do chọn mầu sắc (xanh, đỏ, vàng, tím,...), đường nét (đậm, nhạt, thẳng, cong...), tự sáng tác nên mỗi sơ đồ tư duy thể hiện rõ cách hiểu, cách trình bày kiến thức của từng cá nhân và cũng do mỗi người tự làm nên càng yêu quý, trân trọng tác phẩm của mình. Với vật liệu dễ kiếm, rất kinh tế, cách làm đơn giản, sơ đồ tư duy có thể vận dụng được với bất kỳ điều kiện nào của các nhà trường hoặc cá nhân học sinh hiện nay. Chất lượng học tập của học sinh có sự tiến bộ rõ rệt: Tỉ lệ học sinh có kết quả học tập tốt hơn.
*Kết quả khảo sát sau khi áp dụng đề tài :
Lớp
Tổng số
HS
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
8A
42
7
16,6%
19
45,2%
15
35,7%
1
2,4%
8C
40
12
30%
19
47,5%
9
22,5%
0
0%
IV. Hiệu quả của sáng kiến:
1.Hiệu quả về khoa học:
Giáo viên có thể sử dụng sơ đồ tư duy trong mọi hoạt động của quá trình dạy học. Khi sử dụng chúng sẽ phát huy sự hứng thú, chủ động, sáng tạo, rèn luyện tư duy logic... ở học sinh. Nhờ vậy bài giảng của giáo viên chắc chắn sẽ hiệu quả hơn. Tuy nhiên, giáo viên cần biết tiết chế đủ liều lượng, chừng mực không quá lạm dụng. Việc lạm dụng vẽ sơ đồ tư duy sẽ có tác dụng ngược làm cho lớp học nhàm chán, thiếu hứng khởi cho học sinh mà phải dùng đúng cách, đúng liều lượng và đúng thời điểm. Có như vậy sơ đồ tư duy mới thực sự là một công cụ, một phương pháp dạy học hiệu quả.
Hiệu quả về kinh tế - xã hội:
2.1. Lợi ích có thể đạt đến quá trình giáo dục, công tác:
Sơ đồ tư duy được mệnh danh "công cụ vạn năng cho bộ não", là phương pháp ghi chú đầy sáng tạo.Các sơ đồ tư duy không chỉ cho thấy các thông tin mà còn cho thấy cấu trúc tổng thể của một chủ đề và mức độ quan trọng của những phần riêng lẻ trong đó đối với nhau. Nó giúp bạn liên kết các ý tưởng và tạo các kết nối với các ý khác, hiện đang được hơn 250 triệu người trên thế giới sử dụng. Sơ đồ tư duy thực sự đem lại những hiệu quả rất đáng kinh ngạc, nhất là trong lĩnh vực giáo dục. Sau đây tôi xin đưa ra một vài lợi ích mà bản thân đã kiểm nghiệm qua thực tế giảng dạy.
a. Giúp cân bằng não, tăng khả năng ghi nhớ:
Chúng ta có hai bán cầu não: bán cầu não trái và bán cầu não phải. Bán cầu não trái thiên về các chức năng logic, ngôn ngữ, phân tích, sắp xếp... Bán cầu não phải thiên về các chức năng nghệ thuật, sáng tạo, tưởng tượng, cảm nhận.... Các nghiên cứu đã cho thấy: nếu chỉ sử dụng bán cầu não trái, hiệu suất tư duy của chúng ta chỉ đạt từ 5 - 10% so với khi chúng ta kết hợp và phát triển cân bằng cả hai. Vì vậy khi sử dụng sơ đồ tư duy, chúng ta không chỉ cần sự logic, hệ thống mà khả năng tưởng tượng, sáng tạo, làm việc với màu sắc, hình ảnh... cũng được huy động. Điều đó có nghĩa là cả 2 bán cầu não của chúng ta đều được kích hoạt. Kết quả sẽ tạo được sự cân bằng, giúp khả năng tư duy, sáng tạo, ghi nhớ của chúng ta tăng lên đáng kể.
b. Tăng sự hứng thú trong học tập:
Thực tế cho thấy chúng ta sẽ không làm tốt những những gì mà chúng ta không thích. Chỉ khi nào chúng ta có hứng thú hoặc tạo ra được hứng thú trong học tập, công việc thì chúng ta mới có thể học tập, làm việc đạt hiệu quả cao.
Với sơ đồ tư duy, việc tạo ra và học tập với những trang giấy đầy màu sắc, hình ảnh, được hệ thống và dễ nhớ sẽ giúp học sinh có được sự hứng thú đó để gia tăng hiệu quả trong học tập. Đây là một tiết học mà tôi đã áp dụng sơ đồ tư duy vào phần “Controlled -practice” ngay lập tức hầu hết các em đều hăng hái tham gia hoạt động từ đầu đến cuối tiết học.
c. Phát huy khả năng sáng tạo:
Bộ não của chúng ta tư duy theo cơ chế bùng nổ, từ 1 ý tưởng ban đầu bạn có thể bùng nổ ra hàng trăm ý tưởng có liên quan khác. Bán cầu não phải là thiên về chức năng sáng tạo, chính là vùng được kích thích hoạt động khi chúng ta làm việc với sơ đồ tư duy. Hơn nữa, khác với khuôn khổ của những trang giấy viết bình thường khiến tư duy chúng ta bị giới hạn, sơ đồ tư duy với việc phát triển các nhánh một cách tự do cũng là cơ sở để phát huy khả năng sáng tạo của người sử dụng.
Tận dụng lợi thế này tôi đã thường xuyên sử dụng sơ đồ tư duy và học sinh của tôi trở nên sáng tạo lên rất nhiều.
d. Phát huy sức mạnh tập thể:
Sơ đồ tư duy không chỉ có tác dụng với mỗi cá nhân mà nó còn phát huy được sức mạnh của tập thể. Trong quá trình thảo luận nhóm có rất nhiều ý kiến trong khi đó mỗi người luôn giữ chính kiến của mình, không hướng vào mục tiêu đã đề ra dẫn đến không rút ra được kết luận cuối cùng. Sử dụng sơ đồ tư duy sẽ khắc phục được những hạn chế đó bởi sơ đồ tư duy tạo nên sự đồng thuận trong nhóm, các thành viên đều suy nghĩ tập trung vào một vấn đề chung cần giải quyết, tránh được hiện tượng lan man và đi lạc chủ đề. Không những vậy, sơ đồ tư duy đa chiều tạo nên sự cân bằng giữa các cá nhân và cân bằng trong tập thể. Mọi thành viên đều đóng góp ý kiến và cùng nhau xây dựng nên sơ đồ tư duy của cả nhóm. Các thành viên tôn trọng ý kiến của nhau và các ý kiến đều được thể hiện trên sơ đồ tư duy.
e. Tăng sự tự tin và khả năng diễn đạt:
Học sinh chúng ta vốn rất nhút nhát và sợ nói tiếng Anh. Trong khi đó tiết luyện nói trong chương trình thì có giới hạn và thời gian dành cho các em cũng không nhiều, nên hầu như các em không thể tự tin để nói bất kì điều gì trước lớp. Tuy nhiên từ khi áp dụng sơ đồ tư duy vào mỗi tiết học, tôi nhận thấy học sinh của mình dần trở nên mạnh dạn, tự tin lên rất nhiều. Bởi vì mỗi lần vẽ sơ đồ tư duy là các em phải thuyết trình. Chính vì vậy các em được rèn luyện khả năng diễn thuyết, nói chuyện trước mọi người và dần dần sự nhút nhát cũng biến mất một cách đáng kinh ngạc.
V. Tính khả thi và kinh phí của sáng kiến
Tóm lại vận dụng như thế nào là tùy thuộc vào mỗi bài học và mục đích của người dạy nhưng rõ ràng chúng ta phải nhìn nhận “ sơ đồ tư duy “ như một công cụ bổ ích cho các đối tượng học sinh. Với phương pháp dạy và học như thế này, chắc chắn trong một tương lai không xa mỗi lớp học sẽ là một “xã hội thu nhỏ”, ở đó học sinh chúng ta sẽ nâng cao trình độ tiếng Anh một cách toàn diện bởi vì các em không chỉ được rèn luyện về ngữ pháp, kĩ năng đọc, viết mà các em còn có một “môi trường tiếng” thực sự để phát triển khả năng giao tiếp, ứng xử với các bài học nghe và nói đầy hấp dẫn và mang lại nhiều hiệu quả. Như vậy sự thành công của mỗi giáo viên cũng chính là sự thành công của nền giáo dục Việt Nam với mong muốn đổi mới phương pháp dạy ngoại ngữ- dạy ngoại ngữ theo đường hướng giao tiếp.
Những vấn đề được trình bày trên đây chỉ là ý kiến chủ quan của riêng tôi và tôi tiếp tục học hỏi, trao đổi với đồng nghiệp để đưa giờ dạy đạt hiệu quả cao nhất có thể.
VI.Thời gian và kinh phí thực hiện đề tài, sáng kiến
- Sử dụng sơ đồ tư duy trong việc đổi mới phương pháp dạy học đã dược tập huấn, triển khai từ năm học 2011-2012. Những năm học trước tôi đã thực hiện ở các khối 6, và 9. Đầu năm học 2023-2024 thì bản thân tôi cùng đồng nghiệp đã sử dụng nhiều hơn ở tất cả các khối lớp và cũng mang lại hiệu quả rõ dệt.
- Từ khi vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy và học đã tạo sự tích cực cho học sinh; giáo viên và học sinh làm việc nhiều hơn nhưng thấy thoải mái và hứng thú hơn. Kinh nghiệm cho thấy, để đưa sơ đồ tư duy ứng dụng vào quá trình dạy và học, học sinh có thể vẽ trên giấy, bìa, bảng phụ, sử dụng bút chì mầu, phấn, tẩy,... hoặc cũng có thể thiết kế trên powerpoint hay các phần mềm bản đồ tư duy. Với các đồ dùng, vật liệu sẵn có hoặc có mua thì kinh phí cũng không tốn nhiều nên rất phù hợp với con em tại ngôi trường mà chúng tôi đang giảng dạy
PHẦN C. KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT
1. Đối với Phòng GD&ĐT:
- Đề nghị Phòng GD&ĐT tổ chức các chuyên đề về đổi mới phương pháp, cập nhật những tư liệu mới nhất về giảng dạy Tiếng Anh theo chương trình sách giáo khoa mới để giáo viên có cơ hội trao đổi kinh nghiệm giảng dạy.
- Tạo cơ hội cho các giáo viên Tiếng Anh và học sinh được tiếp xúc với những người bản ngữ, các nước đi đầu về phong trào dạy học Tiếng Anh trong khu vực để nâng cao khả năng sử dụng ngôn ngữ Tiếng Anh trong giao tiếp.
2. Đối với nhà trường:
- Trang bị thêm hệ thống máy chiếu, tivi, âm thanh, đường truyền Internet... đảm bảo các điều kiện về cơ sở vật chất phục vụ cho việc dạy Tiếng Anh chương trình mới. Trang bị các phần mềm dạy học, mua các loại sách, tài liệu cho giáo viên và học sinh đáp ứng cho việc dạy và học Tiếng Anh có chất lượng.
- Tiếp tục tạo nhiều sân chơi bổ ích giúp học sinh có cơ hội để trau dồi khả năng giao tiếp bằng Tiếng Anh.
3. Đối với giáo viên:
- Phải có ý thức tự giác tham gia bồi dưỡng và tự bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ. Đúc kết kinh nghiệm bồi dưỡng của bản thân, vận dụng kinh nghiệm đồng nghiệp để làm tăng thêm vốn kinh nghiệm trong công tác dạy học, nâng cao chất lượng dạy học một cách ổn định. Thường xuyên động viên, khuyến khích học sinh tham gia học tập
- Tạo cho các em có một tình yêu, đam mê với môn tiếng Anh cũng như nhận thức được tầm quan trọng của tiếng Anh trong cuộc sống.
- Thường xuyên kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh cũng như khen ngợi, động viên nhắc nhở kịp thời.
- Không ngừng đầu tư, mở rộng kiến thức và đổi mới phương pháp dạy học.
Chu Minh , ngày 06 tháng 5 năm 2024
Người viết
Vũ Thị Bích Thảo
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa môn tiếng Anh 6 ,7,8,9
2. Sách giáo viên môn tiếng Anh 6 ,7,8 ,9
3. Tony Buzan “Bản đồ Tư duy trong công việc” NXB Lao động - Xã hội.
4. Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy “Sử dụng bản đồ tư duy góp phần tạo cơ hội học tập cho HS”, Tạp chí Khoa học giáo dục năm 2009.
5. Phần mềm Bản đồ tư duy Emindmaps 6,7,8.
6. Tài liệu tập huấn chuyên môn do phòng giáo dục đào tạo tổ chức qua các năm.
7. Www.mind-map.com (trang web chính thức của Tony Buzan).
MỤC LỤC
TT
TIÊU ĐỀ
TRANG

Tên đề tài
1

Phần A: Đặt vấn đề
1

I. Tính cấp thiết phải tiến hành sáng kiến
1

II. Mục tiêu của đề tài, sáng kiến
2

III. Thời gian, đối tượng, phạm vi nghiên cứu.
3

Phần B: Nội dung của sáng kiến
4

I. Hiện trạng vấn đề
4

II.Giải pháp thực hiện sáng kiến để giải quyết vấn đề
5

III.Kết quả sau khi áp dụng giải pháp sáng kiến tại dơn vị
14

IV. Hiệu quả của sáng kiến
15

V. Tính khả thi
17

VI.Thời gian và kinh phí thực hiện đề tài,sáng kiến
17

Phần C: Kiến nghị, đề xuất.
18